Mimo że obie te instytucje sprowadzają się do wypłaty określonej sumy pieniężnej dla pokrzywdzonego przestępstwem, mają one różne cele. Odszkodowanie jest przyznawane przez Sąd jako rekompensata za konkretny uszczerbek materialny, czyli realną szkodę, którą można określić. Zadośćuczynienie natomiast to świadczenie przyznawane za doznaną krzywdę, opierające się nie na stratach materialnych, lecz na tzw. szkodzie moralnej. Możemy ubiegać się o to świadczenie jedynie w przypadku cierpień fizycznych lub psychicznych, a nie na przykład w przypadku zniszczenia rzeczy, niezależnie od jej wartości sentymentalnej.
Aby lepiej zobrazować różnicę między funkcją zadośćuczynienia a odszkodowania, przyjrzyjmy się sytuacji wypadku drogowego. W przypadku, gdy staniemy się ofiarą takiego zdarzenia, sąd może przyznać nam odszkodowanie w ramach wyroku karnego, obejmujące koszty naprawy pojazdu, leczenia lub rehabilitacji. Natomiast zadośćuczynienie zostanie określone na podstawie rodzaju i stopnia obrażeń ciała, trwania i uciążliwości leczenia lub rehabilitacji, a nawet konieczności korzystania z pomocy osób trzecich oraz utraty szans na normalne życie.
Czy możliwe jest uzyskanie zadośćuczynienia lub odszkodowania w postępowaniu karnym, czy konieczne jest wszczęcie oddzielnego postępowania cywilnego? Na szczęście zarówno dla ofiary, jak i oskarżonego, w postępowaniu karnym istnieje możliwość orzeczenia odszkodowania oraz zadośćuczynienia, co zaspokaja wszelkie roszczenia pokrzywdzonego.
W trakcie postępowania karnego Sąd, na wniosek pokrzywdzonego lub innych podmiotów uprawnionych (np. prokuratora), może orzec obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody lub zadośćuczynienia za doznane krzywdy, na takich samych zasadach, jak w postępowaniu cywilnym. Taka możliwość pozwala pokrzywdzonemu uniknąć konieczności wszczynania dodatkowych postępowań sądowych i związanych z nimi kosztów. Jest to korzystne również dla oskarżonego, który nie musi ponosić dodatkowych wydatków związanych z postępowaniem cywilnym.
Co należy zrobić, aby uzyskać odszkodowanie lub zadośćuczynienie? W większości przypadków, gdy mamy do czynienia z pokrzywdzonym w sprawie karnego, oczywiste jest, że przysługuje mu odszkodowanie lub zadośćuczynienie. Jednakże, aby zagwarantować, że te świadczenia zostaną orzeczone, ważne jest złożenie stosownego wniosku. Niezgłoszenie żądania naprawienia szkody lub krzywdy przed zamknięciem postępowania karnego może skutkować koniecznością dochodzenia roszczeń wyłącznie w drodze postępowania cywilnego. To zaś wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów związanych z wniesieniem pozwu, w tym opłat za samo wniesienie. Przykładowo, opłata ta w przypadku roszczenia o 70 000 złotych odszkodowania w postępowaniu cywilnym wyniosłaby 3500 złotych. Dlatego warto pamiętać o złożeniu wniosku przed sądem karnym, co nie wiąże się z dodatkową opłatą.
